რჩევები საიტის ოპტიმიზაციისთვის (Front end)

დაახლოებით ერთი თვის წინ GeOlymp-ის საიტის გარეგნული მხარე განვაახლეთ თუმცა ბრაუზერის მხარეს სწრაფად ჩატვირთვისთვის საჭირო ოპტიმიზაცია არ გამიკეთებია. ამ პოსტში შევეცდები იმ თემებზე ვისაუბრო, რასაც ამ პროცესზე აქვს გავლენა; ამასთან, რეალურად შევასრულო ისინი საიტზე და ჩატვირთვის დროები შევადარო.

ახლა ქრომი მაჩვენებს, რომ ჯეოლიმპის ერთ-ერთი მთავარი გვერდის გახსნის დროს სერვერზე 42 მოთხოვნა იგზავნება, 307.9 კილობაიტი იტვირთება და 1.2 – 2.3 წამს ანდომებს გვერდის ჩატვირთვას. შევეცდები ამის გაუმჯობესებას..

1. ნაკლები რაოდენობის HTTP მოთხოვნის გაგზავნა სერვერზე
ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი წესი, რომელსაც შესამჩნევი შედეგი აქვს, სერვერზე გასაგზავნი HTTP მოთხოვნების შემცირებაა. ეს მოთხოვნები იგზავნება თვითონ html ფაილის და ასევე თითოეული კომპონენტის წამოსაღებად, რასაც საიტი შეიცავს (სურათები, css და javascript ფაილები, ა.შ.).

http მოთხოვნა საკმაოდ მძიმე ოპერაციაა, რადგან მის შესასრულებლად საჭიროა DNS სერვერთან მისვლა, დომენის შესაბამისი ip მისამართის მიღება, მიღებული მისამართის საშუალებით ჰოსტ სერვერის მიგნება და ბოლო ბოლო ვებსერვერიდან რესურსის წამოღება. თუ ეს პუნქტები გეოგრაფიულადაც დაშორებულია (მაგალითად სხვადასხვა ქვეყნებში), მოთხოვნას უფრო მეტი სერვერის და ქსელის გავლა უწევს და დრო შესაბამისად იზრდება (ილუსტრაცია: როგორ მუშაობს ინტერნეტი).

Read more

File input ველი html-ში

ბლოგზე მაინც დავწერო რამე, გულს გადავაყოლებ..

ყველაზე ბოლოს რაც მახსოვს, html file input-ის ღილაკზე მინდოდა სტილის დადება (არ მითხრათ flash-ით გექნაო :D)

ნუ, თურმე, რაც არ უნდა თავი მოიკლას კაცმა, მაგ ღილაკს სტილს ვერ შეუცვლის.. ვერც ტექსტს (choose file…). ამ ტექსტს ბრაუზერი სვამს და თან სხვადასხვა ბრაუზერში სხვადასხვაა ხოლმე.

გუგლმა რაღაც ჰაკებამდე მიმიყვანა.. ხალხი css-ით და javascript-ით აღწევს იმას, რომ ამ file input-ს გამჭვირვალეს ასვამს თავზე ჩვეულებრივ ღილაკს და input ველს (ანუ fileinput ზევიდანაა).

და მერე ჯავასკრიპტით იღებს ფაილის სახელს..

ერთი კი ვიფიქრე, ამხელა ამბები რად უნდა თქო.. იმიტომ რომ ერთი შეხედვით სამ ხაზში გამოდიოდა ყველანაირად მარტივი პასუხი:

<button type="submit" id="fake-btn" onclick="document.getElementById('real').click();"> ატვირთვა</button>
<input type="text" id="filename_in"/>
<input type="file" id="real" style="display:none" value="some" onchange="document.getElementById('filename_in').value = this.value;"/>

ანუ, ვმალავ ნამდვილ ამტვირთავ ინფუთს, მაქვს ჩემი ღილაკი და ტექსტური ინფუთი და როცა ვინმე დააჭერს ჩემს ღილაკზე, ვაჭერინებ დამალულზეც click() მეთოდით. ხოლო მერე რა value-საც მიიღებს დამალული ელემენტი , ის გამომაქვს ჩემს ტექსტურ ინფუთში (onchange ივენტის საშუალებით).

მაგრამ მერე გამოჩნდა რატომაც არ გამოდიოდა ესე მარტივად. მოზილას და ოპერას click() მეთოდი (რომლითაც პროგრამულად ვაკეთებთ ელემენტზე მაუსის დაჭერის შემცვლელ მოქმედებას) არ აქვთ file input-ისთვისთვის.. გამონაკლისია ეს. ალბათ უსაფრთხოების მხრივ, მაგრამ რა დიდი ზარალი ეგ არის, ერთი ფაილ დიალოგი გამოვიდეს და მორჩა.. მოკლედ არ ვიცი რატომ არ აქვთ 😀 მაგრამ ფაქტია.. და კიდევ არც onchange ივენთი არ ესმით მაგისთვის.

ჰაკებსაც არ ადგიათ კარგი დღე. თუ ვინმე გადაწყვეტთ ამ ფაილ ინფუთის გალამაზებას, ბევრი ბრაუზერის ხუშტურების გათვალისწინება მოგიწევთ 😀 მგონი ყველასი სათითაოდ 😀

ყოველი შემთხვევისთვის ერთ-ერთი გავრცელებული გზა ეს არის: Quirksmode.org

ისე კარგი ამბავიც არის – html5-ში multiple file ამტვირთავი იქნება ეს ელემენტი. ახლა ეს შესაძლებლობა არ აქვს და flash-ის uploader-ებს იყენებენ ხოლმე.

რომ დავფიქრდი, მგონი ყველაზე მეტი ამ ელემენტმა მაწვალა 😀 მე კიდევ jquery-ის ვაწვალებდი. აი მაგალითად აჯაქს რიქვესთით კი ვერ ატვირთავთ სურათს 😀 აუცილებლად უნდა გადავიდეს საბმიტის გვერდზე. jquery.post-ით ფორმის მონაცემებს რომ ვგზავნით, არ იგზავნება ეს. არც jQuery-ის serialize() ფუნქცია მოქმედებს მაგაზე, ფორმის სერიალიზებას როცა ვაკეთებთ..

გამოსავალი iframe ელემენტია ან ისევ flash uploader-ი.

და ბოლოს, რომ გამოვკეთდები ეს პოსტი რომ არ წავშალო, სიმღერასაც დავამატებ… : D i love it

Polling და Pushing აჯაქსით

მივადექი საიტის შეტყობინებების (notifications) ნაწილს და ბლოგი ძალიან რომ არ მივივიწყო, ნანახის მიმოხილვას აქ გავაკეთებ 😀

შეტყობინებებში ვგულისხმობ მომხმარებელს რომ პატარა ღრუბელი გამოუჩნდება ხოლმე ”თქვენ მიიღეთ ახალი შეტყობინება”, ან ”თქვენს თემას აქვს ახალი გამოხმაურება”.. ან ჩატის ანალოგი ავიღოთ..  ეს არის შემთხვევა, როდესაც სერვერზე ხდება რაღაც მოვლენა და კლიენტს უნდა მიუვიდეს ამის შესახებ ინფორმაცია.

რადგან სერვერი ვერ იქნება ინიციატორი, აუცილებელია რომ პირველად მოთხოვნა კლიენტისგან გაიგზავნოს. პრობლემა კი იმაშია, რომ კლიენტმა წინასწარ არ იცის მოვლენა როდის მოხდება სერვერზე.

ამ ამოცანის გადასაჭრელად ძირითადად ორ გზას იყენებენ ხოლმე:

1. ყოველ 5 წამში (სიტყვაზე) ბრაუზერი ეკითხება სერვერს ჩემთვის რამე ახალი ხომ არ გაქვსო (უგზავნის მოთხოვნას XMLHttpRequest ობიექტის საშუალებით). სერვერიც თავის მხრივ პასუხს უბრუნებს და ასე გრძელდება დაუსრულებლად. ამას polling-ს ეძახიან.

2. ბრაუზერი მიმართავს სერვერს და ამის შემდეგ კავშირს არც ერთი მხარე არ ხურავს. HTTP ქონექშენი ღიაა. თუ სერვერზე რამე ახალი მოხდება, სტრიმის სახით გაუშვებს ინფორმაციას კლიენტთან ამ კავშირით. ეს push-ია.

ორივე მეთოდს თავისი დადებითი და უარყოფითი მხარეები აქვს და ამიტომ ერთი ხელის მოსმით ვერ იტყვი რომელია უკეთესი. განვიხილოთ.

polling-ს ზედვე ეტყობა როგორ ხარჯავს რესურს. ჯერ მარტო ამდენი ქონექშენის გახსნით და დახურვით სერვერს ტვირთავს, მით უმეტეს როცა მომხმარებლების რაოდენობა ძალიან დიდია. ბოლოს ვეღარ გაუძლებს იქით მხარეს სერვისი და მოკვდება 😀

მიუხედავად იმისა, რომ push-ს ეს პრობლემა არ აქვს, აქ სხვა სახით გვაქვს სერვერზე დატვირთვა. მას ძალიან დიდი რაოდენობით გახსნილი ქონექშენის ხელში ჭერა უწევს.

გადატვირთვის თავიდან ასაცილებლად IE 6/7 -ში შეზღუდვაც კია დაუხურავ კავშირებზე. ამ ბრაუზერში კლიენტს არ შეუძლია ქონდეს ორზე მეტი ღია ქონექშენი სერვერთან. ანუ მაგალითად, თუ ორ ტაბში გვაქვს გახსნილი ერთი და იგივე საიტი, რომელიც ასეთ დაუხურავ კავშირს იყენებს და მესამე ტაბშიც გავხსნით, მესამე აღარ ჩაიტვირთება.

ამისთვის ჰეკები არსებობს რა თქმა უნდა. სხვა მნიშვნელოვან ბრაუზერებს ამის პრობლემა არ ქონიათ.

გასათვალისწინებელია გახსნილი ქონექშენის სტრიმის გამაჩერებლებიც – ეს შეიძლება იყოს პროქსი სერვერები, სხვადასხვა firewall-ები ან ვებ სერვერი.. მაგალითად აპაჩის mod_jk კონექტორი (ტომკეტისთვის) ხელს უშლის თურმე push-ის რეალიზაციას.

იმ ბრაუზერებისთვის, რომლებსაც ნამდვილი push-ის გაკეთებაზე ბევრი პრობლემა აქვთ, არის კიდევ ერთი მეთოდი – long polling. აქ push-იც გვაქვს და poll-იც. ბრაუზერი გზავნის მოთხოვნას სერვერთან და თუ მეორე მხარეს მისთვის ჯერ არაფერი არ არის, სერვერი არ პასუხობს და ქონექშენს ღიას ტოვებს, ხოლო როცა რამე გამოჩნდება, ნაკადად კი არ უშვებს არამედ მთელ პასუხს უგზავნის უკან და ხურავს კიდეც. შემდეგ კლიენტი ისევ თავიდან გზავნის მოთხოვნას და ასე შემდეგ.

ძალიან აღარ ჩავუღრმავდები, მით უმეტეს რომ პრაქტიკულად ამის გაკეთება გადავიფიქრე და polling ვიკმარე, რომელიც ცუდი გადაწყვეტილება არ არის, თუ რეაქციის პატარა დრო არ არის აუცილებელი ამოცანისთვის და რამდენიმე წუთში ერთხელ განახლებაც საკმარისია.

თუმცა რა თქმა უნდა ამოცანას გააჩნია. Push , რომლის პატერნს Comet-საც ეძახიან გამოიყენება GMail-ში, GMail-ის ჩატში, GDocs-ში, Meebo-სა და სხვა ჩატის თუ collaborate რედაქტირების საიტებში.

პ.ს. long polling-ის თავიდან ასაცილებლად და სულ ღია კავშირების ხარჯზე ინფორმაციის მიმოცვლისთვის HTML 5-ის სპეციფიკაციაში შემოაქვთ WebSocket კლასი, რომლითაც ასეთი პატერნის რეალიზაციაა შესაძლებელი. http://dev.w3.org/html5/websockets/

პ.პ.ს. იმედია, ჩემი სიტყვებით გადმოცემული პოსტი დიდად არ დაშორდა რეალურ შინაარს 😀

რეკომენდირებული საყურებელი:

Interactive Websites with Comet and DWR  by Joe Walker

Treelist – jQuery plugin

Update: დაემატა expandAll() და collapseAll() ფუნქციები. ასევე აქტიური ელემენტის დამახსოვრება გვერდის განახლების დროს.

სინამდვილეში ამას პლაგინი მარტო იმის გამო ქვია, რომ ძალიან მინდოდა პლაგინის დაწერა :))) პატარაა და თან მისი მსგავსები ძალიან ბევრია ინტერნეტში სხვადასხვა ფერის და გემოსი.

პლაგინის დანიშნულება ასაკეცი/ჩამოსაშლელი მენიუს შექმნაა. უფრო სწორად, არსებულ ქვეპუნქტებიან ლისტს აკეცვა/ჩამოშლის შესაძლებლობას აძლევს.

გამოყენების ინსტრუქცია:
1. სკრიპტი ჩავამატოთ საიტზე, ხოლო სკრიპტამდე ჩავამატოთ თვითონ jQuery-ის სკრიპტი. მაგალითად:

<script src="js/jquery.js" type="text/javascript"></script>
<script src="js/jquery.treelist.js" type="text/javascript"></script>

2. Tip: jQuery-ის ჩამატებისას შეგიძლიათ თქვენს სერვერზე არსებული ფაილის მაგივრად Google-ის ჰოსტზე განთავსებული ფაილი აიღოთ. ბევრი მომხმარებლის ბრაუზერში უკვე არის მისი კეშირებული ვარიანტი და ჩატვირთვა აღარ დასჭირდება:

<script src="http://ajax.googleapis.com/ajax/libs/jquery/1.3.2/ jquery.min.js" type="text/javascript"></script>

3. თვითონ საიტზე კი, სადაც სიაა, ჩავამატოთ ჯავასკრიპტი.

$('#tree').treelist();

ამ მაგალითში tree სიის ძირეული <ul> ელემენტის id-ია.

1.3.0 ვერსიაში დამატებით არის ორი ფუნქცია. expandAll ყველაფერს ჩამოშლის, ხოლო collapseAll ყველაფერს აკეცავს.

$('#tree').expandAll();
$('#tree').collapseAll();

თუ გვინდა რომ გვერდის განახლების შემდეგ რომელიმე პუნქტი ჩამოშლილი დარჩეს, მაშინ სიის შესაბამის <li> ელემენტს უნდა მივანიჭოთ ”active” კლასი. “active” არის default-ად. კლასის სხვა სახელის შემთხვევაში, treelist() ფუნქციას პარამეტრად უნდა გადასცეთ კლასის სახელი.

შესაძლო პარამეტრები: active, show_speed, hide_speed.

პარამეტრების გადაცემების მაგალითი:

$('#tree').treelist({show_speed:200,
active:'active_item'
});

სადემონსტრაციო ვერსია

გადმოწერა:
jquery.treelist-1.3.0.js 09-08-2009
jquery.treelist-1.0.0.js 02-07-2009

პ.ს. ვცადე IE 6+, Mozilla FireFox, Chrome ბრაუზერებში.. სკრიპტის წარმადობას ვერ ვამოწმებ, მაგრამ თუ გავაუმჯობესე და დავაოპტიმიზირე, ახალ ვერსიასაც ავტვირთავ.

CSS და ტექსტის ზომა

როდესაც ფონტის ზომის მითითება მჭირდება საიტის აწყობისას, სულ სხვადასხვა გზით ვუთითებ ხოლმე, მერე უბრალოდ ვამოწმებ როგორ ჩანს. არადა არ არის ეს კარგი.

სულ მავიწყდება, რომ ერთხელ და საბოლოოდ გავარკვიო როდის, რა და როგორ ჯობია.

ახლა თქვენთან ერთად გავარკვევ : )

ზოგადი მიმოხილვა

ფარდობითი ერთეულები

em
% – პროცენტი
ex – ამ ერთეულს ‘x-height’-ს ეძახიან, 1ex დაახლოებით პატარა x-ის სიმაღლის ტოლია.  სიდიდე განსაზღვრულია იმ ფონტებისთვისაც, რომლებიც საერთოდ არ შეიცავენ x-ს.

ფიქსირებული ერთეულები

px – პიქსელი
mm – მილიმეტრი
cm – სანტიმეტრი
in – დიუმი (= 2.54სმ)
pt – point. CSS 2.1-მიხედვით ის დიუმის 1/72 ნაწილს უდრის.
pc – pica. 1 pica = 12 points

სტილის წერის დროს კიდევ გვხვდება ზომები xx-small, x-small, small, medium, large, x-large, და xx-large. ასევე smaller და larger. ბოლო ორი ფარდობითია მშობელი ელემენტის ზომის მიმართ. წინებს კი ზუსტად არ ვიცი რა ზომები შეესაბამება პიქსელებში, თუმცა სხვადასხვა ბრაუზერებში საკმაოდ სტაბილურად აჩვენებენ.

თუმცა ეს დაყოფა კორექტულად შეიძლება ჩაითვალოს ვებ საიტის მიმართ. სხვა მხრივ, თუ იმ დივაისების მიმართ დავყოფ, რითიც საიტის გვერდი უნდა ვნახო, px-იც ფარდობითი იქნება.

ფარდობითი ნიშნავს, რომ ელემენტზე მითითებული ზომა გამოითვლება მშობელი ელემენტის ზომის მიხედვით.

font-size-1

რატომ არ უნდა გამოვიყენოთ px?

IE არ მისცემს მომხმარებელს ასეთი ფონტის ზომის შეცვლას, რაც მოუხერხებელია. იგივე ეხება სხვა ფიქსირებულ ერთეულებს (mm, cm, in ა.შ.).

რატომ არ უნდა გამოვიყენოთ ex?

ის ძალიან ცვალებადია ბრაუზერებს შორის (სხვადასხვანაირად არენდერებენ) და ამიტომ თავისტკივილია.

პროცენტის (%) გამოყენებას არაფერი უშლის ხელს, მაგრამ მაინცდამაინც კარგად აღქმადი არ არის კოდის წერა-კითხვის დროს.

თუმცა, ეს პიროვნულ არჩევანზეა დამოკიდებული.

და ბოლოს em

‘medium’ ზომის ტექსტი ბრაუზერებში default-ად 16px-ის ტოლია და ხანდახან რთული გამოსათვლელია ხოლმე აქედან em სიდიდე (იხ. ცხრილი).

ვებ დეველოპერებმა იპოვეს გზა ამ გამოთვლების გასამარტივებლად. მთელი საიტის ფონტის ზომას (body ელემენტში) ანიჭებენ ხოლმე 62.5%-ს. და ამის მერე 1em = 10px (რადგან em ფარდობითი გამოდის უკვე body-ის მიმართ). ასე რომ ნაცნობი პიქსელებიდან მარტივად შეგვიძლია გადავიყვანოთ em-ში 10-ზე გაყოფით.

აქვე გასათვალისწინებელია, რომ ეს ფარდობითობა მისდევს ელემენტების მთელს იერარქიას 😀 შვილს, მერე კიდევ იმის შვილს.. და ა.შ. ამიტომ კარგი იქნება რაც შეიძლება ნაკლები რაოდენობით თუ აღვწერთ font-size თვისებას. ისიც იერარქიების თავში.

არის კიდევ ერთი პატარა საკითხი : )

ბრაუზერები.

ბრაუზერებს აქვთ გვერდის ზომის და ფონტის ზომის რეგულირების შესაძლებლობა (თუმცა ქრომში ფონტის ზუმი ვერ ვიპოვე, მას მერე რაც მთელი გვერდის ზუმი ჩასვეს). უმრავლესობას (Google Chrome, Firefox, Opera, IE 7-8 …) default-ად აქვს მთელი გვერდის ზუმი.

რა განსხვავებაა?

ფონტის გადიდება/დაპატარავების დროს მარტო ფონტის ზომა იცვლება, ხოლო გვერდის ზუმის დროს გვერდი სურათივით იზრდება ერთიანად და ერთიანადვე პატარავდება.

კიდევ საკითხავია რომელი ჯობია, იმიტომ რომ ზოგს, მაგალითად, არ მოსწონს ჰორიზონტალური სკროლი რომ უჩნდება საიტს. მეორეს მხრივ დიზაინის ელემენტების არევაზე აღარ არის საფიქრალი. ფონტის ზომის ცვლილება კი ხშირ შემთხვევაში გვერდზე ულამაზო გადაადგილებებს იწვევს.

იმ ბრაუზერში, რომელსაც მთელი გვერდის ზუმის საშუალება არ აქვს, ფიქსირებულ ზომიანი ტექსტი არაფრის დიდებით არ იცვლება. ასეთი რამ მომხმარებელს კონტროლის საშუალებას ართმევს (იქნებ ვერ ვხედავ კარგად და დიდი ასოები მინდა), ამიტომ არ ითვლება მიზანშეწონილად px-ის გამოყენება.

ისევ და ისევ, ეს IE-ს ძველ ვერსიებს ეხება, თორემ, მაგალითად, Firefox-ში ვერანაირად ვერ გააჩერებთ ფონტს ერთ ზომაზე. მაინც იქნება მისი გადიდების შესაძლებლობა.

საბოლოო ჯამში,

გადავწყვიტე, რომ ამის შემდეგ ყოველთვის em გამოვიყენო ან პროცენტი.. 😛

საინტერესო საკითხავი აღნიშნულ საკითხზე:
px – em – % – pt – keyword
CSS Font-Size: em vs. px vs. pt vs. percent

Update: არა, ყოველთვის px-ს ვიყენებ და ბედნიერი ვარ :))